ما کاملاً درک می کنیم که جلسه دفاع دکترا یا ارشد می تواند چقدر استرس زا باشد، چون سال هاست که با فرآیند نگارش مقاله برای دفاع دکتری و کمک به دانشجویان برای اتمام پایان نامه خود و ارائه آن و پاسخ به سوالات هیئت داوران سروکار داریم و به خوبی می دانیم که در این جلسه، شما در قدم اول باید به هیئت داوران و سایر مخاطبان جمع نشان دهید که مقاله ای که برای دفاع نگارش و چاپ کرده اید یا پژوهشی که در طول دوران تحصیلی ارشد یا دکتری انجام داده اید عملی است، خودتان دقیقاً با جزئیات آن آشنا هستید و یافته هایتان نوآورانه و ارزشمند هستند.
البته اغلب دانشجویان برای بار اول، جلسه دفاع را یک میز بازجویی بی رحمانه تصور می کنند اما اینطور نیست. جلسه دفاع فرصتی است تا دانش و دستاوردهایتان را به اشتراک بگذارید و از آن دفاع کنید و به نوعی خودتان را ثابت کنید. ما معتققدیم اگر بدانید در جلسه دفاع چه سوالاتی پرسیده میشود، می توانید این مرحله را با اعتماد به نفس و موفقیت پشت سر بگذارید و پژوهشتان را به بهترین شکل ارائه کنید. پس اگر می خواهید با این نکات آشنا شوید بهتر است تا کلمه آخر این مقاله را مطالعه کنید چرا که در انتها پاسخ سوال اصلی خود را پیدا خواهید کرد.
دسته‌بندی سوالات جلسه دفاع
تمام کارشناسان ما خود دارای مدرک دکتری هستند، و جلسه دفاع را با موفقیت پشت سر گذاشته‌اند و بر اساس تجربه این کارشناسان، شش دسته سوال کلی وجود دارد که قصد داریم هر دسته را به شما توضیح دهیم.
۱-سوالات کلی و کلان
کارشناسان ما به واسطه مدرک بالای خود، تجربه دفاع و حتی داوری در دانشگاه های مختلف دارند و معتقدند دسته اول سوالات روز دفاع، سوالات کلی و کلان پژوهش را شامل می شود. این نوع سوالات برای شروع گفت و گو و سنجش تسلط شما بر دیدگاه کلی پژوهش مطرح می شوند. هدف از این پرسش ها، ارزیابی فهم شما از اهمیت، جایگاه و ارزش علمی تحقیق تان است و به داوران کمک می کند دید روشنی از رویکرد شما پیدا کنند. نمونه سوالاتی که کارشناسان ما در زمان داوری از دانشجویان می پرسند به شرح زیر است:
- لطفاً به طور خلاصه مسئله اصلی و اهمیت پژوهش خود را تشریح کنید.
- چه انگیزه ها یا دلایل علمی شما را به انتخاب این موضوع سوق داد؟
- پژوهش شما چگونه می تواند زمینه ساز مطالعات آینده باشد؟
- چه چالش اصلی در مسیر انجام این تحقیق با آن مواجه شدید و چگونه بر آن غلبه کردید؟
- نوآوری پژوهش شما دقیقاً در کدام جنبه ها قرار دارد؟
- کلیدی ترین دستاورد یا یافته ای که از تحقیق خود به دست آوردید چیست؟
۱-سوالات کلی و کلان
طبق تجربه کارشنان ما، دسته دوم شامل سوالات تخصصی و علمی است که عیار پژوهشی و عمق مطالعه شما را می‌سنجد. کارشناسان ما معتقدند این سوالات برای اطمینان از تسلط شما بر ادبیات علمی حوزه و شناسایی درست شکاف تحقیقاتی مطرح می‌شوند. ما یک مثال ساده از سوالات این دسته می زنیم .فرض کنید موضوع پایان نامه شما “تأثیر آموزش دیجیتال بر یادگیری مهارت های برنامه‌نویسی دانشجویان” است سوالاتی که از شما پرسیده می شود معمولاً در قالب های زیر است:
- چرا از نظریه یادگیری ساخت گرا برای تحلیل اثر آموزش دیجیتال استفاده کردید؟ آیا نظریه های دیگر مانند رفتارگرایی یا شناخت گرایی را هم بررسی کرده اید؟
- پژوهش شما چه ارتباطی با مطالعات پیشین در زمینه آموزش برنامه نویسی دارد و چگونه آن ها را تکمیل می کند؟
- مهم‌ترین شکاف تحقیقاتی که قصد داشتید پر کنید، چه بود؟
- تعریف شما از مفهوم مهارت های برنامه نویسی مؤثر در این پژوهش چیست و بر چه اساسی آن را تعیین کرده اید؟
- چگونه معیارهای سنجش یادگیری دیجیتال در پژوهش شما با استانداردهای علمی موجود همخوانی دارد و اعتبار آن ها چگونه ارزیابی شده است؟
۳-سوالات مربوط به روش‌شناسی تحقیق
بخش روش شناسی یکی از کلیدی ترین بخش های جلسه دفاع است و داوران اهمیت زیادی به آن می دهند زیرا دقت، اعتبار و پایایی نتایج پژوهش شما مستقیماً به انتخاب و اجرای درست روش ها وابسته است. پاسخ های دقیق به این سوالات نشان می دهد که طراحی پژوهش، ابزار جمع آوری داده‌ها و تحلیل ها به درستی انجام شده و نتایج قابل اعتماد هستند.
بگذارید طبق موضوع فرضی که در بخش قبل هم اعلام شد یعنی تأثیر آموزش دیجیتال بر یادگیری مهارت های برنامه‌نویسی دانشجویان، نمونه سوالات مشخصی که کارشناسان ما برای این بخش آماده کرده اند را به شما بدهیم تا بدانید این بخش کاملاً مستقیم و صریح پرسش می شود:
- چرا روش ترکیبی (کمی و کیفی) را برای بررسی اثر آموزش دیجیتال انتخاب کردید و چه مزایا و محدودیت هایی برای این تحقیق داشت؟
- جامعه آماری شما شامل دانشجویان رشته مهندسی نرم‌افزار دانشگاه تهران بود؛ چرا این گروه را انتخاب کردید و روش نمونه گیری شما چگونه بود؟
- شما ابزار پرسشنامه را برای سنجش مهارت های برنامه نویسی مؤثر طراحی کردید این طراحی چطور انجام دادید و اعتبار آن بر چه اساس تأیید شد؟
- داده‌ه ای کمی را با SPSS و داده های کیفی را با NVivo تحلیل کردید؛ دلیل انتخاب این نرم‌افزار ها چه بود؟
- محدودیت های روش شناختی این پژوهش چه بود و چه اقداماتی برای کاهش اثر آن ها انجام دادید؟
۴- سوالات مربوط به یافته‌ها و تجزیه و تحلیل
کارشناسان مجموعه ما که گاهی به عنوان داور انتخاب می شوند، معتقد هستند که بخش یافته ها و تجزیه و تحلیل، جایی است که شما باید توانایی خود در تفسیر داده ها و دفاع از نتایج پژوهش را نشان دهید. داوران با این سوالات می خواهند مطمئن شوند که تحلیل شما منطقی است و نتایج به دست آمده با دقت بررسی شده اند. برای درک بهتر یک سری یافته ها برای موضوع تأثیر آموزش دیجیتال بر یادگیری مهارت‌های برنامه‌نویسی دانشجویان مثال می زنیم:
- میانگین نمره مهارت های برنامه نویسی در گروهی که آموزش دیجیتال دریافت کرده اند، ۱۵٪ بالاتر از گروه کنترل بود.
- بیشترین پیشرفت در مهارت حل مسئله و طراحی الگوریتم مشاهده شد.
- برخی دانشجویان در مهارت کار گروهی پیشرفت کمتری نشان دادند.
- نتایج با برخی مطالعات پیشین هم راستا و با برخی متفاوت بود.
حال طبق یافته های فرضی بالا تیپ سوالاتی که از شما پرسیده می شود مانند زیر است:
- لطفاً جدول مقایسه میانگین نمره مهارت های برنامه نویسی بین گروه آموزش دیجیتال و گروه کنترل را توضیح دهید.
- جالب ترین یافته شما، یعنی کاهش پیشرفت مهارت کار گروهی در برخی دانشجویان، چه معنایی دارد؟
- تفاوت بین نتایج شما و مطالعات پیشین در بخش مهارت طراحی الگوریتم چه بود و چه عواملی می تواند آن را توضیح دهد؟
- این نتایج چگونه می‌تواند به بهبود روش های آموزش برنامه نویسی در دانشگاه ها کمک کند؟
۵- سوالات مربوط به نتیجه‌گیری و پیشنهادات
بخش نتیجه گیری و پیشنهادات نشان دهنده درک عمیق شما از پژوهش و توانایی شما در نگاه آینده نگر است. داوران با این سوالات می خواهند مطمئن شوند که شما می توانید یافته ها را جمع بندی کنید، پیشنهادهای عملی ارائه دهید و مسیر تحقیقات بعدی را مشخص کنید.
برای پژوهش فرضی «تأثیر آموزش دیجیتال بر یادگیری مهارت‌های برنامه‌نویسی دانشجویان»، نتیجه‌گیری کلی می تواند چنین باشد: آموزش دیجیتال باعث بهبود چشمگیر مهارت های حل مسئله و طراحی الگوریتم شد، اما تأثیر آن بر مهارت‌های کار گروهی محدود بود. محدودیت‌هایی مانند اندازه نمونه و تنوع دانشگاه ها وجود داشت و توصیه می شود پژوهش های آینده از نمونه وسیع تر و محیط های مختلف آموزشی بهره ببرند. با توجه به نتیجه گیری شما تیپ سوالاتی که پرسیده می شود در قالب زیر است:
- پیامدهای عملی این پژوهش برای استادان و طراحان دوره های آموزش برنامه نویسی چیست؟
- مهم ترین محدودیت های پژوهش شما، مانند اندازه نمونه و تنوع دانشگاه ها، چه بودند و چگونه بر نتایج اثر گذاشتند؟ سوالات مربوط به محدودیت ها را باید کامل و مسلط جواب دهید و واقعا صادق باشید چون داوران بسیار دقیق هستند.
- با توجه به یافته ها، چه پیشنهاداتی برای پژوهشگران آینده در زمینه آموزش دیجیتال ارائه می کنید؟
- اگر این تحقیق را دوباره انجام دهید، چه تغییراتی در طراحی یا اجرا ایجاد می‌کردید؟
۶- سوالات چالشی و به ظاهر منتقدانه
سوالات چالشی و به ظاهر منتقدانه نباید برای شما اضطراب آور یا ناامیدکننده باشد. این دسته سوالات برای سنجش اعتماد به نفس و عمق تسلط شما طراحی شده اند و حتی گاهاً تعمدی پرسیده می شود هدف آن ها تخریب پژوهش نیست، بلکه بررسی توانایی شما در دفاع منطقی و مدیریت فشار است. یک سری سوالات چالشی مربوط به همان موضوع تأثیر آموزش دیجیتال بر یادگیری مهارت‌های برنامه‌نویسی دانشجویان مطابق یافته ها و جزئیات پژوهش به عنوان مثال برای شما آورده ایم:
- به نظر می رسد افزایش میانگین مهارت های برنامه نویسی در گروه آموزش دیجیتال بدیهی است. در این شرایط چه جنبه جدید یا ارزشمندی را ارائه می کنید؟
- حجم نمونه شما شامل 55 دانشجوی رشته مهندسی نرم افزار دانشگاه تهران است؛ اما این تعداد برای تعمیم نتایج کافی نیست، توضیح شما چیست؟
- تحقیقی مشابه با عنوان «تأثیر آموزش آنلاین بر مهارت های برنامه نویسی دانشجویان سال دوم دانشگاه 8 سال پیش انجام شده است. پژوهش شما چه تفاوت ها و ارزش افزوده ای دارد؟
- چرا متغیر «تعامل گروهی دانشجویان» در مدل تحلیل تأثیر آموزش دیجیتال لحاظ نشده است و دلیل حذف آن چیست؟-
تکنیک‌های پاسخگویی برای دفاعی راحت
حالا که متوجه شدید سبک سوالات روز دفاع چگونه است، بگذارید خاطره ای را درباره همین موضوع برای شما بیان کنیم. یکی از مشتریان ما، سارا، دانشجوی دکترای مهندسی نرم افزار، چند هفته قبل از جلسه دفاعش به ما مراجعه کرد و گفت که استرس زیادی دارد و نمی داند از کجا شروع کند. ابتدا به او گفتیم که تسلط کامل بر پایان نامه کلید موفقیت است؛ متن را چند بار بازخوانی کند و نکات کلیدی را علامت گذاری کند. بعد توصیه کردیم یک ارائه استاندارد ۱۵ تا ۲۰ دقیقه ای آماده کند و چند بار تمرین زمان بندی داشته باشد. همچنین پیشنهاد شد یک جلسه دفاع آزمایشی با دوستان یا استاد راهنما برگزار کند تا فضای واقعی دفاع را تجربه کند.به او گفتیم لیست سوالات احتمالی بر اساس شش دسته ای که در بالا بررسی کردیم را به کمک چت جی بی تی آماده کند و پاسخ های کوتاه و دقیق بنویسد. شناخت داوران و مرور مقالات و حوزه های تحقیقاتی آن ها هم به او کمک می کند پیش بینی بهتری از سوالات داشته باشد.
در مورد تکنیک های پاسخگویی، تاکید کردیم که همیشه با دقت گوش دهد، صحبت داور را قطع نکند و پاسخ را با تشکر شروع کند. حتی اگر جواب را دقیق نمی داند، با اعتماد به نفس پاسخ دهد و جمله ای مانند: «این جنبه مشخصاً در محدوده پژوهش من نبود، اما می تواند موضوع خوبی برای تحقیقات آینده باشد» به کار ببرد. به سارا گفتیم دفاع کردن با جنگیدن فرق دارد و موضع خود را منطقی و مستند توضیح دهد و از حالت تدافعی یا پرخاشگرانه پرهیز کند.
سخن پایانی
می دانیم خیلی از شما با وجود پایان نامه ای عالی از نظر اعتماد به نفس مشکل دارید برای کنترل این مشکل و همینطور اگر می خواهید نشان دهید پژوهش شما واقعی و دقیق انجام شده، چاپ یک مقاله مرتبط می تواند تأثیر قابل توجهی روی داوران داشته باشد. این اقدام به آن ها نشان می‌دهد که شما توانمندی علمی دارید و پژوهشتان معتبر است. اگر فرصت چاپ مقاله را ندارید، ما این کار را برای شما انجام می دهیم و می‌توانید اطلاعات کاملتر را در صفحه اکسپت فوری مقاله سایت ما مشاهده کنید.
